استان زنجان در زمینه‌ی صنایع دستی بسیار غنی است و بیشتر سوغات آن را همین تولیدات صنایع دستی تشکیل می‌دهد. ظروف مسی، چاقوی زنجان و آثار ملیله‌کاری از مشهورترین صنایع دستی این استان هستند که شهرت جهانی دارند. در ادامه با نمونه‌هایی از سوغات این استان آشنا می‌شویم. با کجارو همراه باشید.
مقاله‌های مرتبط:
- راهنمای سفر به استان زنجان
- افتتاح نخستین بازارچه صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران در زنجان
- دایر شدن بازارچه صنایع دستی در جوار گنبد سلطانیه
- سوغات سمنان چیست؟
استان زنجان از استان‌های سردسیر و کوهستانی شمال غربی ایران است که بیشتر مردم آن به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند و مرکز آن شهر زنجان، نوزدهمین شهر پرجمعیت کشور است. استان زنجان به دلیل قرار گرفتن در حاشیه‌ی جاده‌ی ابریشم، از مناطق مهم ایران در طول تاریخ بوده و به همین سبب، بناهای تاریخی بی‌شماری را در خود جای داده است. به عنوان نمونه، طولانی‌ترین بازار سرپوشیده‌ی ایران، بازار شهر زنجان است که در اوایل حکومت قاجار ساخته شده است.
استان زنجان به لحاظ فرهنگی از استان‌های برتر کشور است. بزرگترین تجمع عزاداران در ماه محرم مربوط به حسینیه‌ی اعظم شهر زنجان است. این آیین که قدمت آن به زمان قاجار برمی‌گردد هر سال در روز هشتم محرم برگزار می‌شود و به عنوان دهمین میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است. عزاداران از تمامی مناطق استان و حتی سایر استان‌ها برای شرکت در این مراسم به شهر زنجان می‌آیند. در سال‌های اخیر با معرفی این آیین توسط صدا و سیما، مهمانان خارجی هم در این مراسم حاضر می‌شوند.
اهمیت اقتصادی استان زنجان مربوط به بخش‌های کشاورزی، معدن و صنایع دستی است. استان زنجان، تولیدکننده‌ی محصولات متنوع کشاورزی است و در برخی از محصولات از استان‌های برتر کشور به شمار می‌رود. به عنوان مثال این استان در تولید زیتون مقام اول کشور را دارد.
استان زنجان از جهت ذخایر معدنی بسیار غنی است و علاوه بر اینکه تعداد زیادی معادن قابل بهره‌برداری دارد از تنوع معادن نیز برخوردار است. این استان قطب تولید روی در کشور است و بزرگترین معادن روی در خاورمیانه را در اختیار دارد. استان زنجان در برخی از رشته‌های صنایع دستی به ویژه صنایع دستی مرتبط با فلزات، جزو استان‌های صاحب امتیاز کشور است. محصولات تولیدی این رشته‌ها علاوه بر عرضه در بازارهای داخلی، در میان کالاهای صادراتی نیز جایگاه ویژه‌ای دارند و به عنوان سوغاتی در مورد توجه مسافران قرار دارند. در ادامه با برترین صنایع دستی استان زنجان آشنا می‌شویم.
ملیله‌کاری
شاخه‌ای از هنر فلزکاری است که با مفتول‌های چهارپهلو و باریک نقره انجام می‌شود. یکی از روش‌های متداول در ساخت اشیاء نقره‌ای به روش ملیله‌کاری این است که پس از ساختن نقش‌های کوچک با مفتول‌ها، آنها را در قالبی قرار می‌دهند و سپس با نقره‌ای که عیار پایین‌تری دارد، لحیم می‌کنند. بر اساس کشفیات باستان‌شناسی، قدیمی‌ترین اشیاء نقره‌ای که به روش ملیله‌کاری ساخته شده‌اند، مربوط به دوره‌ی هخامنشیان هستند. ملیله‌کاری در دوران ساسانیان به منظور تولید ظروف گران‌قیمت برای استفاده‌ی طبقات مرفه جامعه بسیار رونق داشته است.
ملیله‌کاری در زنجان سابقه‌ای دیرینه دارد و وصف تولیدات نقره‌ای زنجان در سفرنامه‌های سیاحان آمده است. ظرافت منحصر‌به‌فرد، خلوص نقره و اصالت نقوش، ویژگی‌های ملیله‌ی زنجان هستند که شهرت جهانی را برای این اشیاء نقره‌ای به ارمغان آورده‌اند. تعداد زیادی از این اشیاء در موزه‌های معتبر دنیا، نگهداری می‌شوند. در سفر به استان زنجان میتوانید ظروف نقره‌ای مانند سینی و قندان، اشیاء تزیینی مانند گلدان و قاب عکس و انواع زیورآلات نقره‌ای را که به روش ملیله‌کاری ساخته می‌شوند، خریداری کنید.
چاقوسازی
بیشترین شهرت زنجان مربوط به چاقوی آن است. بعد از اکتشاف مردان نمکی و وسایل همراهشان، مشخص شد که قدمت ساخت چاقو در زنجان به بیش از ۱۸ قرن پیش برمی‌گردد. چاقوی همراه یکی از مردان نمکی، که دسته‌ای از شاخ بز دارد، قدیمی‌ترین سند صنعت چاقوسازی در زنجان است. یکی از پیشینه‌های تاریخی که بر صنعت چاقوسازی بسیار تاثیر داشته، ساخت اسلحه بوده است. در دوران صفویه، زنجان از مراکز مهم ساخت ادوات جنگی در کشور بوده و مرغوبیت محصولاتش زبانزد سیاحان خارجی بوده است. استادانی که اسلحه می‌ساختند به صورت جنبی و بنا به درخواست مشتریان، چاقو نیز تولید می‌کردند و مهارت همین استادان بوده است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و باعث رونق چاقوسازی در زنجان شده است.
حرفه‌ی چاقوسازی در زنجان تقریبا حالت موروثی و خانوادگی دارد. در سال‌های اخیر، استقبال فراوان مسافران، چاقو را به پرفروش‌ترین سوغات زنجان تبدیل کرده و باعث گسترش کارگاه‌های چاقوسازی شده است به نحوی که فقط در شهر زنجان بیش از ۵۰۰ کارگاه فعال وجود دارد. در میان انواع چاقو که برخی از آنها به کشورهای دیگر صادر می‌شود، چاقوهای جیبی و کاردهای آشپزخانه، در میان مسافران بیشترین طرفدار را دارد.
مس‌گری
در میان صنایع دستی مرتبط با فلزات، مس‌گری، قدیمی‌ترین صنعت است به این دلیل که مس، اولین فلزی بود که بشر کشف کرد و بعد از سنگ و گل برای رفع نیازهایش از آن استفاده کرد. مس، به صورت خالص در طبیعت وجود داشت، استخراجش ساده بود و علاوه بر استحکام لازم، بسیار انعطاف‌پذیر بود. همین عوامل باعث شد که مس، تا مدت‌ها به عنوان کاربردی‌ترین فلز شناخته شود. امروزه ظروف مسی کهن تقریبا در هر موزه‌ای دیده می‌شوند.
صنعت مس‌گری در ایران سابقه‌ای درخشان دارد. رواج این صنعت در ایران به گونه‌ای بوده است که در مناطقی که مس‌گری رونق داشته، یا مس‌گرها بازاری جداگانه داشته‌اند یا قسمتی از بازار آن شهر متعلق به مس‌گرها بوده است. مس‌گری در زنجان قبل از دوره‌ی سلجوقیان وجود داشته اما رونق و رشد آن مربوط به دوران سلجوقیان و سپس ایلخانان بوده است. تولیدات مسی مناطق مختلف، شناسه‌هایی دارند که مختص به همان منطقه است. ویژگی و وجه تمایز تولیدات مسی زنجان، ایجاد نقوش به روش کنده‌کاری است. امروزه در زنجان انواع ظروف مسی کابردی و تزیینی در اندازه‌های بزرگ و کوچک تولید می‌شوند که علاوه بر بازارهای استان، در مناطق دیگر کشور نیز به فروش می‌رسند. در سال‌های اخیر به دلیل آگاهی بیشتر مردم نسبت به مزیت پخت‌وپز در ظروف مسی در مقایسه با سایر ظروف، تولید ظروف مسی از رونق خوبی برخوردار شده است.
چاروق‌دوزی
چاروق در گذشته نوعی پاپوش چرمی بنددار بوده است که بندهایش را به ساق پا می‌بستند و بیشتر، چوپانان از آن استفاده می‌کردند. قدمت دوخت کفش چرم در استان زنجان به حدود ۲۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد و چکمه‌ی چرمی متعلق به یکی از مردان نمکی که در کاوش‌های باستان‌شناسی کشف شد، معتبرترین سند قدمت این صنعت در استان است. در طول تاریخ، چاروق‌ها به لحاظ شکل، جنس و حتی کاربرد، تغییرات زیادی داشته‌اند.
چاروقی که امروزه نیز تولید آن رواج دارد، پاپوشی شبیه به نعلین است که در گذشته جنس بیشتر قسمت‌های آن از چرم بوده ولی امروزه در بیشتر انواع آن فقط کف پاپوش، چرمی است. یکی از این انواع چاروق، چاروق زنانه‌ای است که رویه‌ی آن با نخ‌های ابریشمی و گلابتون دوخته می‌شود و مخصوص راه رفتن روی قالی در اتاق‌های مفروش است. استقبال مسافران از این نوع چاروق سبب شده تا تولید آن نسبت به انواع دیگر رواج بیشتری داشته باشد.
قالی‌بافی
بافت فرش در استان زنجان قدمتی برابر با قدمت بنای شهر زنجان دارد و مربوط به اوایل دوران ساسانیان است. از طرح‌های مشهور فرش در استان زنجان، می‌توان به ریزماهی، ماهی‌درهم، نقشه‌ی قلتوق، بیجار و افشار اشاره کرد. فرش افشار زنجان که جزو قالی‌های ریزبافت و پشمی است از پرطرفدارترین فرش‌های ایرانی به شمار می‌رود و جایگاه ویژه‌ای در صادرات فرش ایران دارد. زیبایی طرح، ظرافت بافت و دوام رنگ، از ویژگی‌های فرش افشار زنجان است.
بافت قالی در بسیاری از مناطق استان زنجان رواج دارد و در کنار دامداری و کشاورزی، جزو مشاغل اصلی جمعیت روستایی استان به شمار می‌رود. میزان تولید سالانه‌ی فرش در استان زنجان، در حدود ۶۰ هزار تخته است که شهرهای زنجان، ابهر و قیدار بیشترین سهم را در این حجم تولید دارند. در برخی از مناطق روستایی استان، بافت گلیم و جاجیم نیز وجود دارد.
- ۹۶/۰۲/۰۷